Project Description

Het is maandagochtend. Op een kleine fiets – mijn knieën raken het stuur – fiets ik met een collega  door de stad. Als jeugdarts in opleiding loop ik stage bij Veilig Thuis. We zijn op pad voor een huisbezoek; ouders spreken geen Nederlands dus telefonisch is geen optie. We verwachten niet een acuut onveilige situatie aan te treffen en gaan meer voor een check na een eerdere melding bij Veilig Thuis. Het gaat om een gezin met een baby van vier maanden oud, dus voor mij als jeugdarts relevant. Na het aanbellen krijgen we geen reactie. We zien naast de deur een dichtgeplakt raam, kapotte gordijnrails en binnen is alles donker. Niet echt een gezellige huiselijke sfeer. We besluiten te wachten. Ruim een half uur na de afgesproken tijd komen ouders aan in een, voor deze wijk, opvallend dure auto. Hun zoontje is erbij. Gelukkig.

Spanning intens voelbaar

Mijn collega en ik gaan met de ouders mee naar binnen en nemen plaats op de bank. Mijn collega naast vader, ik naast moeder. Het voelt ongemakkelijk. De spanning die wij voelen spreken we uit naar elkaar met een vlugge onderlinge blik. Vader loopt met zijn jengelende zoontje op zijn arm heen en weer. Wild schuddend met de intentie hem te sussen. Hij reageert tijdens het gesprek met mijn collega kortaf en met vuurspuwende ogen. De eerste vraag van mijn collega valt verkeerd: ‘Do you enjoy being a father?’. Hij reageert hard en fel en begint nog heviger met zijn zoontje heen en weer te lopen. Moeder houdt afstand, zit onrustig op de bank en kijkt gespannen toe. De spanning die we allemaal voelen loopt verder en we merken dat deze ouders in niets op één lijn zitten. Het geschreeuw en de agressieve houding van vader helpen niet. Ze bezorgen ons juist toenemende zorgen.

Conservatieve kloof

In het gesprek dat volgt wordt duidelijk dat huiselijk geweld geen uitzondering is. Vader gebruikt veel alcohol, verschillende drugs en extra testosteron voor zijn sportieve hobby’s. Verbaal en fysiek geweld zorgen voor constante spanning in dit gezin. Maar dat is niet het enige. Deze vader legt heel helder uit wat zijn ideeën zijn over de rolverdeling tussen man en vrouw. Hij vertelt trots over zijn overtuigingen. Hij vindt dat hij alle recht heeft om te verwachten dat zijn vrouw hem gehoorzaamt. De man zorgt voor het geld, de vrouw voor de rest. Hij heeft het voor het zeggen. En doet zij dat niet, dan zoekt hij een vrouw die dat wel wil. Bovendien, als zij hem aanraakt of tegenspreekt dan is dat respectloos en zal hij zich fysiek verdedigen. De spiermassa van vader liegt er niet om en zijn korte lontje dat met het extra testosteron nog korter is geworden, maakt dat ik rillingen krijg bij het idee over hoe mis het in dit gezin kan gaan.

Moeder blijft herhalen dat zij moet veranderen. Ze wil dat haar zoontje opgroeit met een vader, dus moet zij zich aanpassen aan de eisen van haar man. Vader bevestigt dit en vindt dat hij zo zijn gelijk kan halen. Mijn collega en ik zijn het hier niet mee eens, we vragen door bij moeder. Moeder geeft aan dat het moederschap haar zwaarder valt dan ze had verwacht, weinig slaap, 24 uur per dag klaarstaan zonder iemand om op terug te vallen of steun te vinden met een goed gesprek. Vader kan en wil de steunende rol niet op zich nemen. Moeder blijft de schuld bij zichzelf zoeken en wil veranderen. Hoe houdbaar is dat voor de toekomst? En hoe veilig is dat voor moeder en haar zoontje? Dat het hier niet veilig is, daar kunnen we niet omheen. Zelfs ik voel mij niet veilig en voel dat we spreekwoordelijk op onze tenen moeten lopen om een tirade of misschien nog erger te voorkomen.

We beseffen ons dat voordat we dit gezin verlaten, een inschatting moeten maken hoe veilig deze omgeving is om dit jonge kereltje op te laten groeien. Deze ouders hebben hulp nodig, dat is duidelijk. Maar hoe kunnen wij hieraan bijdragen? Welke ondersteuning is nodig en waar staan ouders voor open? Het sociaal wijkteam betrekken om in ieder geval moeder te ondersteunen is een eerste stap. En de afspraak dat bij huiselijk geweld 112 wordt gebeld.

Onzichtbaar?

Ondertussen vraag ik mij af hoeveel van dit soort gezinnen in beeld zijn bij de jeugdgezondheidszorg (JGZ). Er is geen letsel bij moeder of kind te zien, het kind doet het goed en maakt mooi contact met moeder. Tijdens de consulten bij het consultatiebureau of een huisbezoek thuis, zonder vader erbij, is het niet zo evident dat er grote zorgen zijn.

Daardoor blijft wat er achter de voordeur gebeurt vaak onzichtbaar. Als toegankelijke partner voor ouders staan we als jeugdarts en jeugdverpleegkundige vaak dichtbij de ouder(s), maar zijn we misschien soms ook makkelijk gerustgesteld. Deze moeder zocht de schuld bij zichzelf en zal bij een consult niet uit zichzelf vertellen over de worstelingen en onveiligheid thuis.

Stel nou dat deze moeder op het JGZ spreekuur komt, haar verhaal doet en daarmee de nietsvermoedende collega geruststelt. Moeder geeft aan dat ze vertrouwen heeft in een goede afloop. Dan is er kans dat de signalen worden gemist, zolang zij zich maar blijft aanpassen aan haar conservatieve man. Signalen van onveiligheid herkennen en onderbuikgevoel, dat zijn krachten van de JGZ. Toch is het niet waterdicht. De JGZ en Veilig Thuis hebben in dit soort gezinnen veel aan elkaar, allebei met een andere ingang in het gezin en expertises die elkaar raken.

Mijn stage bij Veilig Thuis waarbij ik in deze casus betrokken raakte, in het kader van mijn opleiding tot jeugdarts, heeft mij onder andere geleerd dat we niet sneller kunnen handelen dan ouders toestaan of willen. Behalve bij acute onveiligheid. Dan is direct actie noodzakelijk. Bij langdurige, structurele onveiligheid speelt er meer. Overleg met Veilig Thuis vanuit de JGZ is dan een stap in de KNMG-meldcode die in de praktijk veel kan opleveren. Veilig Thuis brengt expertise en ervaring mee in hoe binnen een gezin de veiligheid kan worden hersteld.

Meerdere wegen naar veiligheid

Een week later. De maandag start op kantoor met een update vanuit de politie. Een gezin met een zuigeling, beide ouders met letsel door huiselijk geweld. Geen aangifte gedaan bij de politie door ouders, moeder wil proberen zelf de veiligheid te herstellen. Zou het dit gezin zijn? Na intern overleg wordt samen met ouders en hulp vanuit het sociaal wijkteam een veiligheidsplan opgesteld. Moeder vertrouwt erop dat vader haar met rust laat terwijl ze in hetzelfde huis wonen.

Mijn ogen zijn nog verder geopend en als voorstander van emancipatie was ik al geen groot fan van conservatieve mannen. Om deze vrouw te helpen heeft ze echter weinig aan mijn stelligheid. Ze heeft meer aan mijn begrip, een luisterend oor, doortastendheid en communicatieve vaardigheden om haar tot inzicht te brengen dat het anders kan. Dit is één van de grote krachten van de professionals die werken in de JGZ. Wij staan naast de ouders en kinderen, om samen het verschil te maken. En daar ben ik trots op.

Fleurtje Schornagel, jeugdarts in opleiding